"Viltu sitja við glugga eða gang?"
Vissir þú að það getur skipt máli fyrir heilsu þína hvar þú situr þegar þú ferð í flug. Það getur nefnilega verið verra fyrir heisuna að sitja í gluggasæti en við gang. Þetta hefur ekkert með gluggann sjálfan að gera, geimgeislun eða hitastig sem kannski væri það fyrsta sem maður gæti látið sér detta í hug.
Þekkt er að á löngu flugi geta myndast blóðtappar í djúpum bláæðum ganglima, fyrirbæri sem kallað hefur verið DVT (deep vein thrombosis). Lengi vel var talið að meiri hætta væri á þessu ef ferðast er í venjulegu farrými og fékk DVT því viðurnefnið "economy class syndrome". Slíkir blóðtappar eru ekki hættulausr enda geta þeir rekið til lungna og setið fastir í slagæðum þeirra (blóðtappi í lunga).
Ýmsir áhættuþættir fyrir blóðtappa í djúpri bláæð hafa verið skilgreindir. Sennilega er löng kyrrseta stærsti áhættuþátturinn. Ef þú situr í gluggasæti er ólíklegra að þú hreyfir þig í flugi en ef þú situr við gang eða í miðsæti. Sitjir þú við gang geturðu skroppið á salernið og staðið upp þegar þér sýnist, án þess að ónáða nokkurn mann. Ef þú aftur á móti situr við gluggann ertu til vandræða í hvert sinn sem þú þarft að standa á fætur. Þú veigrar þér við að hreyfa þig því það getur truflað sessunauta þína sem kannski eru sofandi eða í miðri máltið.
Í glænýjum klíniskum leiðbeiningum um varnir gegn blóðsegum, frá American College of Chest Physicians (ACCP), kemur fram að það er áhættuþáttur fyrir bóðtappa að sitja í gluggasæti í flugi. DVT hefur ekkert að gera með hvort þú ert á fyrsta farrými eða hvað þú hefur mikið pláss í sætinu þínu. Leiðbeiningar þessar eru birtar í nýjasta hefti tímaritsins Chest og þú getur skoðað þær hér.
Prófessor Gordon H Guyatt frá Hamilton, Ontario í Kanada sem fór fyrir hópnum sem samdi leiðbeiningarnar bendir á að ef þú ert heilbrigður einstakingur sé hættan á DVT mjög lítil, jafnvel á löngu flugi, minni en 1/1.000. Leiðbeiningarnar beinast fyrst og fremst að þeim sem eru í áhættu en það eru einstaklingar sem hafa fengið blóðtappa áður, hafa brenglun í storkukerfi eða eru hreyfihamlaðir fyrir. Aðrir sem eru í áhættuhóp eru eldri einstaklingar, ófrískar konur, konur sem taka estrogen hormón, t.d. p-pilluna og einstaklingar sem nýlega hafa gengist undir skurðaðgerð.
Guyatt leggur áherslu á að ef þú ert í flugi sem er lengra en sex tímar sé ráðlegt að standa upp reglulega og hreyfa sig. Einnig getur verið gagnlegt að spenna kálfavöðvana þótt þú sitjir í sætinu þínu. Ef þú ert í áhættuhóp getur hjálpað að nota teygjusokka, svokallaða flugsokka sem hægt er að fá víða. Ekki hefur verið sýnt fram á að aspirín eða magnyl komi í veg fyrir blóðtappamyndun í flugi.
Ef þú ert í löngu flugi skaltu standa upp á 1-2 tíma fresti og ganga um. Hikaðu ekki við þetta, jafnvel þótt þú sitjir í gluggasæti og þurfir að vekja farþegana við hliðina á þér. Þeim kemur að vísu ekki til með að finnast þú ánægjulegur ferðafélagi en það gleymist. Það er ekki ráðlegt að taka svefntöflu og liggja í hnipri allt flugið.
Mýtan um veikara kynið
Vissir þú að konur fengu ekki að keppa í maraþonhlaupi á ólympíuleikum fyrr en árið 1984. Leikarnir fóru þá fram í Los Angeles.
Fram að 1960 var lengsta hlaup sem konur fengu að taka þátt í á ólympíyleikum 800 metrar. Lengi vel var talið að lengri hlaup væru skaðleg fyrir konur og að líkami þeirra væri ekki gerður fyrir langhlaup.
Sigurvegari í í fyrsta maraþonhlaupi kvenna í Los Angeles 1984 var Bandaríkjakonan Joan Benoit, hún var þá 27 ára gömul. Tími hennnar var 02:24:52. Sá tími hefði dugað til að sigra í 11 af 20 maraþonhlaupum karla á fyrri ólympíuleikum.
Saga Joan Benoit er ekki síður merkileg fyrir þær sakir að hún meiddist illa a hné þegar hún keppti í 20 mílna hlaupi skömmu fyrir inntökumótið fyrir leikana í Los Angeles (United States Olympic Women's Marathon Trials). Hún gekkst undir aðgerð á hné með speglunartækni 17 dögum fyrir inntökumótið. Bati hennar var skjótur og hún náði að sigra hlaupið. Þremur mánuðum síðar sigraði hún fyrsta maraþonhlauop kvenna á ólympíuleikum.
Baráttan fyrir því að konur fengju að keppa í langhlaupum á ólympíuleikum og öðrum stórmótum hafði staðið lengi. Roberta Gibb varð fræg þegar hún faldi sig á bak við runna þegar ræst var í Boston maraþonhlaupið árið 1966. Hún hljóp síðan af stað með öllum körlunum og kláraði hlaupið á tímanum 03:21:25. Tíminn fékkst reyndar ekki formlega viðurkenndur.
Roberta Gibb lýsir reynslu sinni svona:
"I took the bus back from San Diego, curled up in the seat for three nights and four days, eating only a bag of apples and bus station chili and arrived the day before the race at my parents’ house in Winchester. I ate a huge roast beef dinner and apple pie. The next day my mother drove me to the start in Hopkinton and dropped me off. I ran up and down a couple of miles to warm up, and then I hid in the bushes near the start.
When the gun went off I jumped into the pack. I had no idea what kind of reception I’d get. I was afraid the police would arrest me and that the spectators might boo and hiss. I was afraid that if the officials saw I was a woman they’d throw me out. I was all alone. I knew the most important thing was to prevent anyone from stopping me, so I wore a blue sweatshirt with the hood pulled up and my brother’s Bermuda shorts tied up with a string, over my black, tank-topped bathing suit.
Very quickly, the men behind me, studying my anatomy, figured out that I was a woman, and to my great relief, they were supportive and friendly. They could have shouldered me off the course, but instead they said, “It’s a free road. We won’t let anyone throw you out.” So contrary to what some people think, it was not a men-versus-women confrontation. The men were glad that I was running. With this encouragement, I took off the hot, heavy sweatshirt, and then everyone could see that I was a woman. A cheer went up from the crowd when they saw a woman was running."
Þær eru margar hetjurnar.