Mataræði.is

Vilhjálmur Stefánsson er einn mesti vísinda-og fræðimaður sem Ísland hefur alið. Umfangsmiklar rannsóknir hans og rit um mannfræði njóta enn í dag mikillar virðingar meðal sérfræðinga um allan heim. Færri vita sennilega að Vilhjálmur hafði mikinn áhuga á mataræði og skipulagði sjálfur og tók þátt í mikilvægum vísindarannsóknum sem snertu grunnhugmyndir næringar-fræðinnar. 

Vilhjálmur var fæddur í Íslendingabyggðum í Gimili í Manitobafylki í Kanada árið 1879. Foreldrar hans höfðu flust vestur um haf tveimur árum áður. Þegar Vilhjálmur var 11 ára gamall fluttist fjölskyldan til Norður Dakóta í Bandaríkjunum. Vilhjálmur stundaði fyrst framhaldsnám í Iowa en nam svo mannfræði við Harvard háskóla í Boston og útskrifaðist þaðan 27 ára gamall. Árin 1904 - 1905 dvaldist hann á Íslandi þar sem hann rannsakaði samband heilsufars og mataræðis. Árið 1906 bauðst honum staða aðstoðarprófessors við Harvard háskóla sem hann afþakkaði, enda lítið fyrir borgarlífið og hugurinn fullur af forvitni og ævintýraþrá. Í staðinn gekk hann í lið með öðrum vísindamönnum, Dananum Ejnar Mikkelsen og Bandaríkjamannnum Ernest de Kowen Leffingwell, og ferðaðist með þeim til Norður-heimskautsins, nánar tiltekið landsvæðis rétt norðan vð Alaska. 

Á slóðum Inúíta. 

Vilhjálmur heillaðist af menningu og lifnaðarháttum Inúíta á Norður-heimskautinu. Hann dvaldi aleinn með þeim vetrarlangt og rannsakaði veiðiaðferðir þeirra, mataræði og aðferðir þeirra til að komast af. Hann sneri svo til New York árið 1907 þar sem honum tókst að afla styrks frá American Museum of Natural History til nýs leiðangurs. Árið 1908 lagði hann af stað í sinn annan leiðangur til Norðurskautsins, nú ásamt gömlum skólabróður sínum frá Iowa, Rudolph Anderson. Í þessum leiðangri uppgötvaði hann flokk Inúíta sem ekki var þekktur áður og hlaut nafnið Koparinuítar vegna verkfæra sem þeir notuðu og gerð voru úr kopar. Vilhjálmur dvaldist með þessum hópi stærstan hluta leiðangursins sem stóð í fjögur ár. 

Þriðja leiðangur sinn til Norðurskautlandsins hélt Vilhjálmur í árið 1913 og stóð sá í fimm ár, til 1918. Vilhjálmur ritaði síðar: "Árið 1906, þegar ég fór ég til Norðurskautlandsins hafði ég sömu hugmyndir og flestir Bandaríkjamenn um hvað  væri rétt og hollt mataræði. Árið 1918, eftir 11 ár meðal Eskimóa hafði ég lært hluti sem gerbreyttu þessum skoðunum mínum". Á þessum tíma voru flestir sérfræðingar þeirrar skoðunar, eins og reyndar margir eru enn í dag, að mikil kjötneysla byði heim hættunni á æðahrörnun, háum blóðþrýstingi og nýrnabilun. Því minna kjöt sem þú borðaðir, því betri væri heilsa þín. 

Vilhjálmur komst fljótt að því að Inúítar borðuðu aðallega kjöt, fisk og mikla fitu enda lifa þeir aðallega á fiskveiðum og veiðum á land- og sjávardýrum. Það kom honum því nokkuð á óvart hversu fílhraustir Inúítarnir voru, hár blóðþrýstingur, kransæðasjúkdómar og heilablóðföll voru nánast óþekkt vandamál meðal þeirra. Konurnar áttu sjaldan í vandræðum með brjóstagjöf, vandamál í meðgöngu voru sjaldgæf, fæðingar gengu yfirleitt vandraæðalaust og börnin döfnuðu vel. Vilhjámur lýsir í skrifum sínum að sumar Inúítakonur hafi verið orðnar ömmur 23 ára gamlar. Hann tók eftir að krabbamein voru sjaldgæf meðal Inúítanna. 

Vilhjálmur lifði með Inúítunum og tileinkaði sér lifnaðarhætti þeirra. Honum hafði aldrei fundist fiskur góður, hafði sneitt hjá honum við öll tækifæri, nú borðaði hann fisk í flest mál. Hann borðaði hráan fisk, soðinn fisk og bakaðan fisk. Hann át hausinn og sporðinn, reyndar töldu Eskimóarnir þetta bestu bitana. Hann lærði að borða rotinn fisk sem Inúítunum þótti vera sælgæti. Vilhjálmur líkti bragðinu við fyrsta skiptið sem hann hafði smakkað Camembert ost. Í fimm ár lifði hann á mataræði sem samanstóð af eggjahvítu, fitu og vatni, kolvetnaneysla var engin. Samkvæmt næringarfræðikenningum þessa tíma átti hann ekki að koma lifandi til baka. Vilhjálmur lifði hins vegar góðu lífi, hann þyngdist ekki og sagði reyndar sjálfur að hann hefði aldrei séð feitan Eskimóa.

Þegar Viljálmur snéri heim úr síðasta leiðangrinum lék honum forvitni á að vita hvort þetta undarlega mataræði hefði skaðað heilsu hans án þess að hann hefði gert sér grein fyrir því. Margir kollegar hans voru þeirrar skoðunar að svo hlyti að vera. Kallaður var saman hópur sérfræðinga til að skoða málið. Vilhjálmur gekkst í kjölfarið undir ítarlegar læknisrannsóknir. Niðurstöðurnar voru birtar í The Journal of the American Medical Association 3. júní árið 1926. Greinin bar heitið "The Effects of an Exclusive Long-Continued Meat Diet". Niðurstaðan var sú að engin merki fyndust um að mataræðið sem Vilhjálmur hafði lifað á í fimm ár hefði reynst honum skaðlegt.

Vísindarannsókn á mataræði. 

Nokkrum árum síðar, árið 1928 gaf Vilhjálmur kost á sér sem "tilraunadýr" í athyglisverðri og vægast sagt djarfri rannsókn á mataræði, ásamt starfsbróður sínum Karsten Anderson, sem var ungur Dani sem Vilhjállmur hafði kynnst í síðasta leiðangri sínum. Þótt Vilhjálmur hefði lifað á áðurnefndu mataræði um fimm ára skeið hafði ekki verið staðfest við vísindalegar aðstæður að slíkt væri mögulegt. Vilhjálmur og Karsten féllust á að dveljast alfarið á Næringarfræðideild Bellevue sjúkrahússins í New York, undir ströngu eftirliti, og nærast á mataræði sem samanstæði af kjöti, í eitt ár. Fyrir rannsókninni fór Dr. Eugene Bois frá University of Chicago. Vísindalegar spurningar sem ætlunin var að svara voru meðal annarra; myndu þeir fá skyrbjúg?; myndu þeir sýna merki um næringarskort?; hver yrðu áhrifin á æðakerfið?; hver yrðu áhrifin á kalkmagn í blóði?; hver yrðu áhrifin á nýrun? hvað myndi gerast með líkamsþyngdina? Að baki rannsókninni stóðu margir af virtustu sérfræðingum á sviði næringarfræði á þessum tíma. 

Framkvæmd tilraunarinnar var á þann veg að fyrstu þrjár vikurnar fengu Vilhjálmur og Karsten nokkuð hefðbundið mataræði fyrir þennan tíma; m.a., ávexti, korn, beikon, egg og grænmeti. Að þremur vikum liðnum fóru þeir á mataræði sem samanstóð alfarið af ýmsu kjötmeti. Þegar Vilhjálmur dvaldist meðal Ínúítanna taldi hann sig einu sinni hafa orðið hundveikan þegar hann lifði eingöngu á mögru kjöti. Vísindamennirnir vildu sannreyna þetta. Karsten fékk að borða allt kjötmeti, feitt og magurt, steikur, kótilettur, beikon, soðin rif, heila steikta í beikonfitu, kjúkling, fisk og lifur. Vilhjálmur fékk hins vegar einungis að borða magurt kjöt. Eftir tvær til þrjár vikur upplifði hann nákvæmlega sömu einkenni og hann hafði lýst þegar hann lifði meðal Inúítanna, niðurgangur, vanlíðan og magnleysi. Honum voru þá gefnar feitar steikur og hresstist hann á tvemur til þremur dögum. Niðurstaðan var sú að ef þú ætlar eingöngu að lifa á kjöti verðurðu að borða fitu, annars er voðinn vís. Vilhjálmur sagði: " If yours is a meat diet, then you simply must have fat with your lean, otherwise you would sicken and die".

Vilhjálmur og Karsten fengu að fara út að hreyfa sig daglega en gerðu það undir ströngu eftirliti. Nákvæmar mælingar voru gerðar á ástandi þeirra og lífsmörkum. í ljós kom að þeir bættu þrek sitt og þol á þesu mataræði með því að stunda jafnframt líkamshreyfingu. Með ótrúlegum vísindalegum aga tókst að halda þessum tveimur félögum við þennan lífsstíl í eitt ár. Niðurstöður rannsóknarinnar voru birtar árið 1930 í American Journal of Biological Chemistry, greinin bar heitið "Prolonged Meat Diets with Study of Kidney Function and Ketosis". DeBois of félagar skrifuðu meðal annars: "Vilhjálmur Stefánsson, sem var um fimm kílóum yfir kjörþyngd í upphafi rannsóknarinnar, léttist um þessi kíló á nokkrum vikum á mataræði sem samanstóð eingöngu af kjötmeti. Hann neytti á bilinu 2.000 - 3.100 hitaeininga daglega. Kólesteról í blóði hans lækkaði um 51 milligram meðan á rannsókninni stóð. Hann neytti þessa mataræðis í eitt ár án þess að hljóta skaða af" 

Vilhjálmur ritaði sjálfur um reynslu sína af þessarri ótrúlegu vísindalegu tilraun og dvöl sinni meðal Inúítanna í þremur greinum sem báru heitið "Adventures in Diet" og voru birtar í Harper´s Monthly Magazine. Ályktanir hans hafa af mörgum þótt hófsamar, hann sagði: "Þú getur sem sagt lifað á kjöti ef þú vilt, en það er í sjálfu sér engin sérstök ástæða til að gera það. Svo virðist sem þú getir lifað á kjöti án grænmetis, á grænmeti án kjöts og á hvoru tveggja saman". Þessi greinaskrif Vilhjálms eru mjög áhugaverð og skemmtileg lesning, þú getur nálgast þau hér ef þú hefur áhuga á að sökkva þér nánar í þessi fræði.

Mataræðið síðustu æviárin 

Vilhjálmur kvæntist Evelyn Schwartz Baird árið 1941. Þau fluttust saman til Vermont og síðar til Hannover í New Hampshire. Nokkrum árum síðar mun hann hafa fengið vægt heilablóðfall. Hann gætti ekki að mataræði sínu, var orðinn of þungur og, að sögn eiginkonunnar, á köflum geðstirður. Einn daginn spurði hann Evelyn hvort henni væri sama ef hann færi aftur á Inúítamataræðið sem hafði reynst honum vel á sínum tíma. Hún féllst á það þótt hún segi svo sjálf frá að hún hafi ekki verið spennt fyrir því að vera með tvo matseðla í gangi á heimilinu.

Evelyn innleiddi Inúítamataræðið á heimili þeirra hjóna. Hún lýsir þessu ágætlega sjálf í skrifum sínum: 

"Þegar þú borðar eins og Eskimói þarftu að lifa á mögru og feitu kjöti. Dæmigerður kvöldverður hjá okkur hjónum er Sirloin steik og kaffi. Ef steikin er feit drekkum við svart kaffi en ef steikin er mögur setjum við rjóma í kaffið. Stundum fáum við okkur vín. Við borðum ekki brauð, ekki grænmeti, enga sterkju og enga eftirrétti. Stundum skiptum við með okkur einum greipávexti. Við borðum egg í morgunmat, Vilhjálmur fær tvö og ég eitt. 

Þegar Vilhjálmur hafði verið á þessu mataræði í nokkrar vikur fór honum að líða betur. Hann léttist jafnt og þétt, þótt hann borðaði sig alltaf mettan. Alls léttist hann um átta kíló. Hann varð léttari í lund, sáttari við lífið og bjartsýnni. Liðverkir sem höfðu hrjáð hann árum saman hurfu næstum alveg. Niðurstaða mín er sú að steinaldarmæði Inúítanna dugar okkur vel. Maður getur borðað eins og maður vill, þú upplifir ekki að þú sért á einhverju megrunarfæði. Best af öllu er að skapið verður betra, einhvern veginn eykst bjartsýni og maður upplifir vellíðan".

Saga Vilhjálms Stefánnsonar, reynsla hans af mataræði Inúíta og djarfar rannsóknir hans og félaga hans hafa kennt okkur ýmislegt. Hægt er að lifa á kolvetnasnauðu fæði sem eingöngu byggist á ýmiss konar kjötmeti og fiski. Það er þó að mörgu að huga. Slíkt kjötmeti og fiskmeti þarf að vera mjög fjölbreytt til að tryggja að ekki verði skortur á næringarefnum eins og steinefnum og vítamínum. Vilhjálmur og félagar höfðu mestar áhyggjur af því að mataræði þeirra myndi valda kalkskorti í líkamanum og skyrbjúg vegna C-vítamínskorts. Hvorugt reyndist raunin. Mest af C-vítamíni fáum við úr ávöxtum og grænmeti. Vilhjálmur taldi að C-vítamínþörf líkamans væri það lítil að ef þú gættir þess að borða ferskt kjöt og elda það ekki of mikið myndirðu fá nægjanlegt C-vítamín.

Vilhjálmur Stefánsson lést 26 ágúst árið 1962 í Hannover í New Hampshire. Hans er minnst sem landkönnuðar og vísindamanns og njóta verk hans enn í dag mikillar virðingar. Hann var síðastur landkönnuða til að finna áður óþekkt land á Norðurskautinu. Hann uppgötvaði og lýsti af virðingu fegurð menningar Inúíta. 

Meginheimildir:
The Arctic. The Legacy of Vilhjalmur Stefansson - By Gisli Palsson
Vilhjalmur Stefansson - Arctic Explorer by By Edric Lescouflair, Harvard College '03
Adventures in Diet 1-3. Vilhjalmur Stefansson. Harper´s Monthly Magazine 1935
Bowden J. Living Low Carb. Sterling Publishing Company 2010.

Það getur skipt máli fyrir heilsu þína hvar þú situr þegar þú ferð í flug.  Rannsóknir benda til að það sé verra fyrir heisuna að sitja í gluggasæti en við gang. Þetta hefur ekkert með gluggann sjálfan að gera, geimgeislun eða hitastig sem kannski væri það fyrsta sem maður gæti látið sér detta í hug.

Þekkt er að á löngu flugi geta myndast blóðtappar í djúpum bláæðum ganglima, fyrirbæri sem kallað hefur verið DVT (deep vein thrombosis). Lengi vel var talið að meiri hætta væri á þessu ef ferðast er í venjulegu farrými og fékk DVT því viðurnefnið "economy class syndrome". Slíkir blóðtappar eru ekki hættulausr enda geta þeir rekið til lungna og setið fastir í slagæðum þeirra (blóðtappi í lunga).

Ýmsir áhættuþættir fyrir blóðtappa í djúpri bláæð hafa verið skilgreindir. Sennilega er löng kyrrseta stærsti áhættuþátturinn. Ef þú situr í gluggasæti er ólíklegra að þú hreyfir þig í flugi en ef þú situr við gang eða í miðsæti. Sitjir þú við gang geturðu skroppið á salernið og staðið upp þegar þér sýnist, án þess að ónáða nokkurn mann. Ef þú aftur á móti situr við gluggann ertu til vandræða í hvert sinn sem þú þarft að standa á fætur. Þú veigrar þér við að hreyfa þig því það getur truflað sessunauta þína sem kannski eru sofandi eða í miðri máltið.

Í glænýjum klíniskum leiðbeiningum um varnir gegn blóðsegum, frá American College of Chest Physicians (ACCP), kemur fram að það er áhættuþáttur fyrir bóðtappa að sitja í gluggasæti í flugi. DVT hefur ekkert að gera með hvort þú ert á fyrsta farrými eða hvað þú hefur mikið pláss í sætinu þínu. Leiðbeiningar þessar eru birtar í nýjasta hefti tímaritsins Chest og þú getur skoðað þær hér.

Prófessor Gordon H Guyatt frá Hamilton, Ontario í Kanada sem fór fyrir hópnum sem samdi leiðbeiningarnar bendir á að ef þú ert heilbrigður einstakingur sé hættan á DVT mjög lítil, jafnvel á löngu flugi, minni en 1/1.000. Leiðbeiningarnar beinast fyrst og fremst að þeim sem eru í áhættu en það eru einstaklingar sem hafa fengið blóðtappa áður, hafa brenglun í storkukerfi eða eru hreyfihamlaðir fyrir. Aðrir sem eru í áhættuhóp eru eldri einstaklingar, ófrískar konur, konur sem taka estrogen hormón, t.d. p-pilluna og einstaklingar sem nýlega hafa gengist undir skurðaðgerð.

Guyatt leggur áherslu á að ef þú ert í flugi sem er lengra en sex tímar sé ráðlegt að standa upp reglulega og hreyfa sig. Einnig getur verið gagnlegt að spenna kálfavöðvana þótt þú sitjir í sætinu þínu. Ef þú ert í áhættuhóp getur hjálpað að nota teygjusokka, svokallaða flugsokka sem hægt er að fá víða. Ekki hefur verið sýnt fram á að aspirín eða magnyl komi í veg fyrir blóðtappamyndun í flugi.

Ef þú ert í löngu flugi skaltu standa upp á 1-2 tíma fresti og ganga um. Hikaðu ekki við þetta, jafnvel þótt þú sitjir í gluggasæti og þurfir að vekja farþegana við hliðina á þér. Þeim kemur að vísu ekki til með að finnast þú ánægjulegur ferðafélagi en það gleymist. Það er ekki ráðlegt að taka svefntöflu og liggja í hnipri allt flugið.

Konur fengu ekki að keppa í maraþonhlaupi á ólympíuleikum fyrr en árið 1984. Leikarnir fóru þá fram í Los Angeles.

Fram að 1960 var lengsta hlaup sem konur fengu að taka þátt í á ólympíyleikum 800 metrar. Lengi vel var talið að lengri hlaup væru skaðleg fyrir konur og að líkami þeirra væri ekki gerður fyrir langhlaup. 

Sigurvegari í í fyrsta maraþonhlaupi kvenna í Los Angeles 1984 var Bandaríkjakonan Joan Benoit, hún var þá 27 ára gömul. Tími hennnar var 02:24:52. Sá tími hefði dugað til að sigra í 11 af 20 maraþonhlaupum karla á fyrri ólympíuleikum.

Saga Joan Benoit er ekki síður merkileg fyrir þær sakir að hún meiddist illa a hné þegar hún keppti í 20 mílna hlaupi skömmu fyrir inntökumótið fyrir leikana í Los Angeles (United States Olympic Women's Marathon Trials). Hún gekkst undir aðgerð á hné með speglunartækni 17 dögum fyrir inntökumótið. Bati hennar var skjótur og hún náði að sigra hlaupið. Þremur mánuðum síðar sigraði hún fyrsta maraþonhlauop kvenna á ólympíuleikum.

Baráttan fyrir því að konur fengju að keppa í langhlaupum á ólympíuleikum og öðrum stórmótum hafði staðið lengi. Roberta Gibb varð fræg þegar hún faldi sig á bak við runna þegar ræst var í Boston maraþonhlaupið árið 1966. Hún hljóp síðan af stað með öllum körlunum og kláraði hlaupið á tímanum 03:21:25. Tíminn fékkst reyndar ekki formlega viðurkenndur. 

Roberta Gibb lýsir reynslu sinni svona: 

"I took the bus back from San Diego, curled up in the seat for three nights and four days, eating only a bag of apples and bus station chili and arrived the day before the race at my parents’ house in Winchester. I ate a huge roast beef dinner and apple pie. The next day my mother drove me to the start in Hopkinton and dropped me off. I ran up and down a couple of miles to warm up, and then I hid in the bushes near the start.

When the gun went off I jumped into the pack. I had no idea what kind of reception I’d get. I was afraid the police would arrest me and that the spectators might boo and hiss. I was afraid that if the officials saw I was a woman they’d throw me out. I was all alone. I knew the most important thing was to prevent anyone from stopping me, so I wore a blue sweatshirt with the hood pulled up and my brother’s Bermuda shorts tied up with a string, over my black, tank-topped bathing suit.

Very quickly, the men behind me, studying my anatomy, figured out that I was a woman, and to my great relief, they were supportive and friendly. They could have shouldered me off the course, but instead they said, “It’s a free road. We won’t let anyone throw you out.” So contrary to what some people think, it was not a men-versus-women confrontation. The men were glad that I was running. With this encouragement, I took off the hot, heavy sweatshirt, and then everyone could see that I was a woman. A cheer went up from the crowd when they saw a woman was running."

Þær eru margar hetjurnar.

Heilabilun (dementia) er algengt vandamál hjá öldruðum einstaklingum og getur einnig sést hjá miðaldra fólki. Lífsgæði eru oft á tíðum verulega skert og ástandið getur haft mikil áhrif á umhverfi sjúklingsins, fjölskyldu og vini. Batalíkur eru oftast litlar, meðferðarmöguleikar fáir og horfur slæmar.

Stundum er talað um heilabilun og Alzheimer sjúkdóm eins og það sé sami hluturinn en svo er ekki. Heilabilun er ekki sjúkdómur, heldur hugtak sem notað er yfir vitræna skerðingu sem er svo mikil að hún hefur áhrif á daglegt líf einstaklingsins. Heilabilun lýsir í raun margs konar einkennum, meðal þeirra eru minnisskerðing og aðrar truflanir í hugsanaferli. Alzheimer sjúkdómur er algengasta tegund heilabilunar og skýrir 60-80% tilvika. Heilabilun af völdum æðasjúkdóma er næstalgengasta orsök heilabilunar og stafar af skertu blóðflæði til hluta heilans.

Alzheimer sjúkdómur er vaxandi áhyggjuefni, ekki síst í ljósi þess að hlutfall aldraðra einstaklinga í samfélaginu fer hratt vaxandi auk þess sem engin lækning við sjúkdómnum er í sjónmáli. Í dag er talið að 33.9 milljónir manna í heiminum þjáist af sjúkdómnum. Alzheimer sjúkdómur er sjötta algengasta dánarorsökin í Bandaríkjunum. 

Það var þýski tauga- og geðlæknirinn Alois Alzheimer sem árið 1906 lýsti fyrstur manna sjúkdómnum sem síðar var nefndur eftir honum. Hann hafði greint óeðlilegar útfellingar í heila 51 árs gamallar konu sem þjáðst hafði af heilabilun. Í dag er vitað að sjúklingar með Alzheimer sjúkdóm fá útfellingar í heilann sem nefndar hafa verið "plaques" og "tangles". "Plaques" eru eggjahvítubútar sem samanstanda af beta-amyloid. Í dag eru miklar vonir bundnar við lyf sem draga úr uppsöfnun á beta-amyloid og er þegar verið að prófa slík lyf í klíniskum rannsóknum á mönnum.

Orsök Alzheimer sjúkdóms er óþekkt. Nokkrum áhættuþáttum hefur þó verið lýst. Hættan á að fá sjúkdóminn eykst verulega með hækkandi aldri. Ættarsaga skiptir talsverðu máli, meiri hætta er að fá sjúkdóminn ef hann hefur greinst hjá öðrum fjölskyldumeðlim. Svokallaður ApoE4 genabreytileiki er mjög sterkur áhættuþáttur fyrir Alzheimer sjúkdómi.

Hættan á að fá heilabilun af völdum æðasjúkdóms tengist sterklega áhættuþáttum hjarta-og æðasjúkdóma. Má þar helst telja háan blóðþrýsting, sykursýki, reykingar og háa blóðfitu. Það er því unnt að draga úr hættunni á þessarri tegund heilabilunar með því að reykja ekki, halda blóðþrýstingi og blóðfitum innan eðlilegra marka, hreyfa sig reglulega og neyta hollrar fæðu. 

Þótt tengsl Alzheimer´s sjúkdóms og hinna ýmsu áhættuþátta séu ekki fyllilega skýr telja sérfræðingar að unnt sé að draga verulega úr algengi Alzheimers sjúkdóms með þvi að draga úr áhættuþáttum. Síðasta haust birtist áhugaverð grein um þetta efni í tímaritinu Lancet Neurology. Greinin er skrifuð af tveimur bandarískum geðlæknum sem starfa við UCSF (University of California, San Francisco). Í greininni lýsa prófessorarnir Deborah E. Barnes og Kristine Yaffe sjö helstu umhverfisáhættuþáttum sjúkdómsins og eigin útreikningum á vægi þeirra. 

 

Áhættuþættirnir sjö eru: sykursýki, háþrýstingur á miðjum aldri, offita á miðjum aldri, þunglyndi, kyrrseta, reykingar, lítil vitræn eða vitsmunaleg virkni (cognitive activity) eða lágt menntunarstig.

1. Sykursýki. Margar rannsóknir benda til tengsla á milli sykursýki og Alzheimer sjúkdóms. Um 2% tilvika af Alzheimer sjúkdómi má rekja til sykursýki. Ef algengi sykursýki í heiminum væri 10% lægra mætti búast við því að unnt væri að koma í veg fyrir 81.000 tilvika af Alzheimer sjúkdómi.

2. Hár blóðþrýstingur. Hár blóðþrýstingur á miðjum aldri er talinn áhættuþáttur fyrir Alzheimer sjúkdómi og er það stutt af allmörgum rannsóknum. Þetta virðist ekki eiga við um háþrýsting á efri árum. Talið er að um 5% Alzheimer tilvika megi rekja til háþrýstings. Ef algengi háþrýstings væri 10% lægra en það er í dag mætti koma í veg fyrir 160.000 tilvik af Alzheimer sjúkdómi í heiminum.

3. Offita. Marktæk tengsl virðast vera á milli offitu á miðjum aldri og Alzheimer sjúkdóms. Þessi tengsl virðast breytast með aldri. Þannig hafa rannsóknir sýnt að lág líkamsþyngd á fullorðinsárum tengist Alzemer sjúkdómi fremur en offita. Um 2% Alzheimer tilvika eru talin tengjast offitu á miðjum aldri. Lækkun á algengi offitu hjá miðaldra einstaklingum gæti fækkað Alzheimer tilvikum í heiminum um 67.000.

4. Þunglyndi. Rannsóknir benda til þess að þunglyndi auki hættuna á Alzheimer sjúkdómi umtalsvert.  Rúmlega 10% Alzheimer tilvika má rekja til þunglyndis. Lækkun á algengi þunglyndis um 10% gæti fækkað Alzheimer tilvikum í heiminum um 326.000. 

5. Kyrrseta. Margar rannsóknir benda tll tengsla á milli kyrrsetu og Alzheimer sjúkdóms. Klíniskar rannsóknir hafa einnig sýnt að hraustir aldraðir einstaklingar geta bætt vitræna starfsemi með líkamlegri þjálfun. Um 13% Alzheimer tilvika má rekja til of mikillar kyrrsetu. Ef kyrrseta minnkaði um 10% væri hugasnlega unnt að koma í veg fyrir 380.000 tilvik Alzheimer sjúkdóms í heiminum.

6. Reykingar. Árið 1995 reyktu 29% af íbúum jarðarinnar sem voru 15 ára og eldri. Hæst var tíðnin í Evrópu og Asíu eða 34%. Reykingatíðni er mjög breytileg eftir löndum. Árið 2009 reyktu 20.6% Bandaríkjamanna eldri en 18 ára. Árið 2002 reyktu 24% Íslendinga, árið 2006 var þessi tala komin niður í tæp 19%. Um 14% Alzheimer tilvika í heiminum má rekja til reykinga. Ef algengi reykinga minnkaði um 10% gæti Alzheimer tilvikum í heiminum fækkað um 412.000.

7. Lítil vitræn/vitsmunaleg virkni eða lágt menntunarstig. Ýmsar rannsóknir hafa bent til tengsla á milli lítillar vitsmunalegrar virkni og Alzheimer sjúkdóms. Klíniskar rannsóknir hafa einnig bent til þess að vitsmunaleg örvun eða þjálfun hjá öldruðum bæti vitræna starfsemi. Um 19% Alzheimar tilvika má rekja til skorts á vitsmunalegri virkni eða lágs menntunarstigs. Lækkun á algengi þessarra vandamála um 10% myndi hugsanlega fækka Alzheimer tilvikum í heiminum um 534.000.